Al vele jaren ben ik betrokken bij het produceren van boeken. In 1986 ben ik begonnen bij de staatsdrukkerij en viel ik met mijn neus in de spreekwoordelijke boter. De staatsdrukkerij en uitgeverij waren toen nog één concern en de staatsuitgeverij werd alom bejubeld om zijn mooie portfolio van kunstboeken en staatsuitgaven.
Op de afdeling vormgeving bij de drukkerij werkten vele vormgevers al of niet betrokken bij de boekproducties. Vormgevers als Karel Treebus, Wim Zaat, Esther Noyons, Erik Nuyten, Monique Voorhout, Gert Kootstra, Irma Boom en velen anderen.
Waarom begin ik dit verhaal op deze manier?
In de techniek is veel veranderd maar in de vormgeving is eigenlijk veel bij het oude gebleven. Een goed boek herkent men aan een mooie, leesbare typografie, correct gebruik van noten, de indeling van pagina’s en de gebruikte gulden snede.
Maar er zijn ook vormgevers die daar juist graag tegenin gaan en tegendraads werken met een minder duidelijke en heldere typografie, teksten dicht op de randen enzovoorts. Maar juist door het anders dan anderen te doen, daar ook weer grote lof mee oogsten. Sterker nog, er zelfs internationale prijzen mee winnen. Ontwerpers laten zich niet kaderen zullen we maar zeggen. Dat is ook het mooie van het ontwerp vak. Iedereen heeft zijn eigen benaderingswijze. En zijn eigen fans.
Uiteindelijk zal het ontwerp vertaald moeten worden naar de uitvoering en daar komt de keuze voor een drukkerij om de hoek kijken. De drukkerijwereld is de laatste jaren erg veranderd. In de 80’er jaren, toen ik toetrad tot de grafische wereld, waren er behoorlijk wat drukkerijen die zich toelegden op het uitmuntend uitvoeren van het door de ontwerper bedachte boek. Of in het algemeen; voor ontwerpers te werken. Denk daarbij aan de Staatsdrukkerij, Drukkerij Rosbeek, Steendrukkerij de Jong, Drukkerij Mart Spruijt, Drukkerij Ando en dan zou ik nog tal van namen kunnen noemen.
Veel bedrijven zijn helaas verloren gegaan, nieuwe drukkerijen zijn er voor teruggekomen. Maar jammerlijk genoeg niet allemaal meer met de kennis en passie die vroeger wel zo kenmerkend waren. Men wacht nu vaak op de aangeleverde PDF bestanden en gaat drukken. Vaak wordt er niets meer gecontroleerd en is de verantwoordelijkheid in zijn geheel verschoven naar de klant of ontwerper.
Kennis, service en kwaliteit als kritieke pijlers voor succes
Waar het in essentie om gaat is dat een ontwerper, ik noem ze ook wel de grafisch architecten, van de drukkerij mag verwachten dat er veel kennis in huis is. Van papiersoorten tot aan de lithografie, het juiste gebruik van profielen en kennis van de afwerking. Waar krijg je de meest mooie kleur op snee? Kunnen combinaties van gekozen foliepreeg wel met het gekozen laminaat?Mogelijkheden op het gebied van gekleurd garen, laserstans, pregen, noem het maar op. Bovenstaande kennis is bij veel drukkerijen verdwenen. Daar wordt ook niet meer in geïnvesteerd.
Meer dan eens wordt er veel geld uitgegeven aan fotografie, tekst en ontwerp. Dus de samenstelling van het boek. Wanneer het gedrukt moet worden gaan er helaas vaak andere regels gelden.
Maar is het niet zo dat juist deze samenkomst van inspanningen vaak leiden tot een schitterend resultaat? Voor de drukkerij is namelijk de rol weggelegd om al deze voorafgaande inspanningen een fysieke gedaante te geven. De samenkomst van deze inspanningen die leidt tot het eindproduct. Met de juiste zorg, tot een schitterend eindresultaat. En dan zijn expertise, service en oog voor kwaliteit van cruciaal belang voor het beste resultaat.
De net iets anders denkende drukkerijen die service hoog in het vaandel hebben staan, die altijd willen meedenken. Aan het graven zijn in papiercollecties. Een heel uitgebreid netwerk van toeleveranciers onderhouden en altijd in gesprek met hen blijven. Bij het eerste bindmodel langsgaan. Alles met oog voor het optimale resultaat. Een precieze lithografie. Het op de juiste manier vertalen van het beeld met de juiste profielen. Gebruik maken van het optimale raster. Het controleren van het aangeleverde bestanden. Terugkoppelen van eventuele onvolkomenheden. Op zoek naar de juiste materialen. De perfecte kleur papier, eventueel zelfs op aanmaak de kleur laten maken.
Deze drukkerijen besteden hier veel tijd en, dus in essentie, geld aan. Ze bedenken de mooiste oplossingen. Omschrijven alles netjes tot in detail. Allemaal facetten die meerwaarde bieden, wat uiteindelijk ten goede komt aan het eindproduct.
Mijn standpunt is dan ook dat je gezamenlijk een boek maakt. Je bent een team samen met opdrachtgever en ontwerper. Uit mijn ervaring weet ik ook dat er veel prijs op wordt gesteld door de vormgevers wanneer er meegedacht wordt. Als ontwerper kan je nu eenmaal niet alle materiaalkennis en uitvoerbaarheid van het bedachte allemaal alleen uitvinden. Daar heb je partners voor nodig. Want het allermooiste is natuurlijk uiteindelijk dat op tafel te krijgen wat met veel hartstocht is bedacht en uiteindelijk op de mooist mogelijke manier is uitgevoerd. En dat je met elkaar trots kan zijn op het eindresultaat.
Bewustwording
Ik maak mij weleens zorgen over de grafische industrie. Irma Boom heeft dat ook nog niet zo lang geleden in een interview in het FD aangegeven dat de grafische industrie wordt uitgehold. Papierleveranciers verdwijnen. Papiercollecties worden kleiner. Binderijen verdwijnen. Inherent daaraan is dat kennis verdwijnt.
Ik denk dat hier ook een rol is weggelegd voor de opdrachtgevers om net iets meer ruimte te verschaffen voor het mooie gedrukte boek. En het toch deels ambachtelijke proces in stand houden, anders wordt het toch meer een soort van eenheidsworst. Laten we het boek koesteren.
Want dat het boek zal blijven bestaan is voor mij duidelijk. Natuurlijk zal ook een deel digitaal gaan maar dat blijven 111111 en 00000. Een mooi kunstboek, een boek over architectuur, maar ook een roman die gedrukt is op papier zal altijd een tastbaar item blijven.
Met een goed glas wijn en een mooi boek op tafel wat met de grootste zorg is samengesteld, gedrukt en gebonden wordt het geheel een bijzondere ervaring. Die je in alle rust kunt ervaren. Waarbij tast, geur en zicht voor een tastbare emotie zullen zorgen. Dat is wat het boek zo mooi maakt, het prikkelt de zintuigen.
Met deze blog wil ik een discussie op gang brengen om het mooi gedrukte boek in stand te houden en dat kan alleen met elkaar. Met het besef dat wanneer je iets moois wil maken dat de inspanning van iedereen moet komen. Met elkaar maak je iets. En ik zou bijna zeggen, iets voor de eeuwigheid.
Laten wij het vakmanschap koesteren en kijk naar de mooie internationale prijzen welke Nederlandse drukkers regelmatig in de wacht slepen. Op naar het volgende mooie boek en een Nederlandse gouden letter.
